Olinowanie stałe – podstawy
Rola olinowania stałego
Maszt na dawnym żaglowcu był potężnym elementem konstrukcyjnym, ale wbrew pozorom nie mógł sam utrzymać się pionowo – był zbyt wysoki i wąski w stosunku do podstawy. Olinowanie stałe stanowiło więc swoisty „szkielet z lin”, który stabilizował maszty i przenosił ogromne siły działające na żagle.
- Bez wantów maszt przechyliłby się na boki.
- Bez sztagów przewróciłby się do tyłu.
- Bez baksztagów – do przodu.
Można powiedzieć, że każdy maszt utrzymywał równowagę dzięki systemowi naprężonych lin w trzech kierunkach: burtowym, dziobowym i rufowym.
Olinowanie stałe (ang. standing rigging) to wszystkie liny i cięgna, które służą do utrzymania masztów w pionie i w odpowiedniej pozycji. W odróżnieniu od olinowania ruchomego, nie służy ono bezpośrednio do obsługi żagli, ale do stabilizacji konstrukcji.
Materiały
- W epoce żaglowców drewnianych: konopie smolne, skręcane w grube liny (najczęściej czarne od smoły).
- Później: druty stalowe (XIX w.) i stalowe liny plecione.
- Współcześnie: stal nierdzewna, często z końcówkami typu „śruba rzymska” do naciągu.
Podstawowe elementy olinowania stałego
- Stengi i sztagi (ang. stays) – liny biegnące od masztów ku dziobowi (i częściowo rufie), zapobiegają przewróceniu masztu do tyłu.
- Sztag fokmasztu biegnie ku dziobowi, do bukszprytu.
- Sztagi grotmasztu i bezanmasztu prowadzone są do podstaw kolejnych masztów lub do pokładu.
- Wanty (ang. shrouds) – liny prowadzone skośnie od masztu ku burtom statku, zabezpieczają maszt przed przechyłem na boki.
- Na wantach montowano talię i jufersy (okrągłe, perforowane bloczki), tworzące charakterystyczne „drabinki”.
- Dzięki nim marynarze mogli wspinać się na reje.
- Baksztagi (backstays) – liny odchodzące od masztów ku rufie, które równoważyły sztagi.
- Stosowano je zwłaszcza na wyższych częściach masztów (stengach).
Montaż i naciąg
- Olinowanie stałe zawsze zakładano od dziobu ku rufie, czyli zaczynając od fokmasztu.
- Każda lina była naciągana przy pomocy talii lub śrub rzymskich (w epoce drewnianych okrętów – najczęściej przy pomocy jufersów i talrepów).
- Lina była smolona, by chronić ją przed wilgocią i gnicie.
(Konserwacja olinowania to była codzienna, ciężka praca. Marynarze smarowali liny gorącą smołą, co powodowało, że praktycznie całe życie chodzili brudni i pachnący jak beczka dziegciu. Pojawiło się nawet określenie:
„tarred with the same brush” – czyli „wszyscy tak samo umazani smołą”.)
Znaczenie w praktyce
- Odpowiedni naciąg olinowania miał krytyczne znaczenie: zbyt luźne wanty powodowały „pływanie” masztu, a zbyt mocne mogły go złamać.
- Podczas bitew zdarzało się, że przeciwnik celował w wanty i sztagi – uszkodzenie olinowania stałego mogło powalić cały maszt, unieruchamiając okręt.
Olinowanie stałe na Mayflower (ok. 1620 r.)
Mayflower był typowym angielskim statkiem handlowym początku XVII w., uzbrojonym i przystosowanym do dalekich podróży. Posiadał trzy maszty i bukszpryt:
- Fokmaszt (foremast)
- Grotmaszt (mainmast)
- Bezanmaszt (mizzenmast)
- Bukszpryt (bowsprit)
1. Bukszpryt
- Sztag fokmasztu – mocowany do bukszprytu, jeden z najgrubszych elementów olinowania.
- Podtrzymanie bukszprytu: tzw. bobstay (podciągi od bukszprytu ku dziobowi, w dół), które przeciwdziałały unoszeniu się bukszprytu do góry.
2. Fokmaszt
- Wanty fokmasztu – 4–6 par, prowadzone z marsa fokmasztu ku obu burtom.
- Sztag fokstengi – od stengi fokmasztu ku dziobowi.
- Baksztagi – od szczytu stengi ku rufie, mocowane przy burtach.
3. Grotmaszt
- Sztag grotmasztu – biegnący do podstawy fokmasztu.
- Wanty grotmasztu – 6–8 par, najgrubsze liny na statku, zakończone jufersami.
- Sztag grotstengi – od stengi grotmasztu do fokmasztu.
- Baksztagi grotstengi – wiodły ku rufie.
4. Bezanmaszt
- Sztag bezanmasztu – mocowany do grotmasztu (czasem do jego stengi).
- Wanty bezanmasztu – 2–4 pary, cieńsze niż przy głównych masztach.
- Baksztagi bezanmasztu – ku rufie, od górnych części masztu.
5. Cechy charakterystyczne olinowania Mayflower
- Wszystkie liny konopne były smołowane (czarne lub ciemnobrązowe).
- Jufersy duże, drewniane, układane w charakterystyczne trójkąty.
- Maszty były wieloczęściowe (dolny maszt + stenga), a każdy segment miał własne wanty i sztagi.
- Bukszpryt często miał dodatkowe olinowanie boczne – gammoning (mocowanie do dziobu).
6. Instrukcja modelarska – kolejność zakładania
- Bukszpryt – zamocuj bobstay i olinowanie boczne.
- Fokmaszt – wanty i sztag do bukszprytu.
- Grotmaszt – wanty, sztag do fokmasztu.
- Bezanmaszt – wanty i sztag do grotmasztu.
- Stengi – do każdego masztu osobne wanty i sztagi.
- Na końcu – baksztagi dla każdego segmentu masztu.
To tyle wstępnie na tematy olinowania stałego na okrętach/ statkach w większości okrętów z tamtego okresu bazowało na tym standardzie i jak się przyjrzycie innym jednostkom to zobaczycie że jest podobnie lub tak samo.
Wszystkie nazwy są podane po polsku obok angielskich bo jak zakładam że w instrukcjach montażu modeli jest nazewnictwo angielskie.
Pozdrawiam
Roman K.
